W dniu 30 maja 2023r. uczniowie klasy IVa, IVb oraz VI wybrali się na wycieczkę do Siedlec. Nasz program „odkrywania” Siedlec był bardzo nietypowy i ambitny. Naszym celem była „zabawa” w detektywów odkrywających fakty z życia żydowskich mieszkańców, którzy niegdyś współtworzyli społeczny krajobraz naszego miasta. Naszą wyprawę rozpoczęliśmy w Muzeum Regionalnym w Siedlcach. Tam uczestniczyliśmy w bardzo ciekawej lekcji pt. „Siedlce w czasie II wojny światowej”.
Jej celem było wzbogacenie naszej wiedzy o historii Siedlec w czasie II wojny światowej. Zajęcia prowadziła p. Kamila Woźnica, której serdecznie dziękujemy za inspirujące spotkanie.
Następnym etapem naszej wycieczki był spacer ulicami Siedlec w poszukiwaniu śladów życia siedleckich Żydów. Poniżej przedstawiamy kolejne przystanki naszego zwiedzania:
1. Ratusz - miejsce, gdzie niegdyś znajdowały się sklepy żydowskie - ul. Józefa Piłsudskiego 1
Siedleccy Żydzi wnieśli swój wkład w rozwój gospodarczy całego miasta. Zajmowali się przede wszystkim handlem i drobnym rzemiosłem: szewstwem, krawiectwem, kapelusznictwem, wytwarzaniem igieł itp. W mieście rozwijał się rynek wydawniczy. Dwie z czterech drukarń miało żydowskich właścicieli, podobnie jak pięć z dziewięciu księgarń. Do Żydów należało kilkadziesiąt piekarń, 9 firm złotniczo-jubilerskich, składy żelaza oraz trzy młyny (1919). Zmonopolizowali również rynek garmażeryjny, gdyż prowadzili większość z istniejących w mieście restauracji, jadłodajni, cukierni i herbaciarnię. Żydzi byli również właścicielami hoteli oraz dwóch aptek.
2. Tablica ku czci zamordowanych nauczycieli - ul. Józefa Piłsudskiego 1
Na ścianie Muzeum Regionalnego przy ul. Piłsudskiego 1 znajduje się tablica poświęcona nauczycielom poległym i zamordowanym podczas drugiej wojny światowej. Wśród ofiar wymieniono także osoby pochodzenia żydowskiego m.in. Efroima Altmana, Abrahama Rotbauma i Esterę Szwarc.
3. ul. Szaloma Asza
Szaloma Asza był żydowskim prozaikiem, dramaturgiem i eseistą piszącym w języku jidysz. W II połowie lat 40. był zgłaszany jako kandydat do Literackiej Nagrody Nobla.
4. ul. Berka Joselewicza
Berek Joselewicza był kupcem żydowskiego pochodzenie. Wziął udział we wsparciu Polaków w czasie powstania kościuszkowskiego. Zginął podczas potyczki z Austriakami pod Kockiem. Berek Joselewicz swoją postawą wykazał się ogromnym patriotyzmem wobec narodu polskiego. Jest postacią niezwykle ważną oraz ukazującą przeplatające się historie Żydów i Polaków.
5. Pomnik - miejsce uświęcone krwią 17000 Żydów - ofiar zbrodni hitlerowskich ludobójców na ul. Berka Joselewicza
Mieścił się tutaj najstarszy cmentarz żydowski w Siedlcach z XVII w. W latach II wojny światowej cmentarz został zdewastowany przez Niemców. Podczas akcji likwidacyjnej getta siedleckiego, teren nekropolii służył jako miejsce koncentracji ludności żydowskiej przed deportacją do obozu zagłady w Treblince.
6. Dom modlitw - ul. Biskupa Ignacego Świrskiego 19 (budynek oryginalny)
Został zbudowany na początku XX w. Obecnie budynek ten należy do prywatnych właścicieli.
Święta żydowskie:
Szabat jest to kultowy dzień odpoczynku przeznaczony na modlitwę i nabożeństwa, ale również na radość i zabawę. Trwający od piątkowego do sobotniego zachodu słońca, według Biblii był odpoczynkiem Boga po 6 dniach tworzenia świata. Chanuka święto obchodzone przez osiem dni, rozpoczynające się dwudziestego piątego dnia miesiąca kislew, czyli w połowie grudnia. Przez osiem dni zapala się światła w specjalnej ośmioramiennej lampie lub świeczniku chanukowym.
Rosz ha-Szana (hebr. początek roku) to jedno z najważniejszych świąt w kalendarzu żydowskim, przypada 1. i 2. dnia miesiąca tiszri. Zgodnie z tradycją upamiętnia stworzenie świata i człowieka.
Pesach - święto wiosenne obchodzone przez 8 dni, które upamiętnia ucieczkę Żydów z niewoli egipskiej.
Bar micwa - uroczystość podczas której chłopiec kończący 13. rok życia i przyjmujący na siebie wszystkie obowiązki religijne dorosłego mężczyzny, zostaje wezwany by po raz pierwszy przeczytać rozdział Tor.
7. Kamieniczka - ul. Biskupa Ignacego Świrskiego 27 (budynek oryginalny)
W Siedlcach zachowało się wiele budynków pożydowskich. Przypominają o tym między innymi ślady po mezuzach (m.in. przy ul. Pułaskiego 33, ul. Kochanowskiego 3) i tabliczki, na których pod numerem domu umieszczono także nazwisko prawnego właściciela nieruchomości (m. in. przy ul. Świrskiego 19; ul. Szkolnej 27).
8. Dom modlitw Goldsztejna - ul. Biskupa Ignacego Świrskiego 31 (budynek nie zachował się)
Domy modlitwy były własnością prywatną, często mieszkaniem lub specjalnym pomieszczeniem, w którym spotykano się w celu odmówienia modlitw.
9. Szkoła Talmud-Tora - ul. Browarna 4 (budynek oryginalny)
Została ona zbudowana w 1903 r. dzięki Isroelowi Grinbergowi. Początkowo uczyło się w niej około sześćdziesięciu chłopców. Talmud-Tora działała do nastania okupacji niemieckiej podczas drugiej wojny światowej. Obecnie w gmachu swoją siedzibę ma Centrum Kształcenia Ustawicznego.
10.Budynek mykwy, ul Browarna 1
Mieścił się tu zbiornik z bieżącą wodą dla osób i naczyń, które zaciągnęły jakiegoś rodzaju nieczystość rytualną. Obmycie w mykwie dokonuje się przez całkowite zanurzenie. Podczas likwidacji getta w Siedlcach, zakończonej 25.11.1942 r., Niemcy znaleźli w budynku mykwy ok. 50 ukrywających się Żydów. Wszyscy zostali rozstrzelani.
11. Synagoga - ul. Józefa Piłsudskiego 38 (budynek nie zachował się)
Synagoga (inaczej zwana jest bożnicą) to miejsce modlitw, zebrań społecznych gminy żydowskiej, ale także miejscem studiowania Tory i Talmudu. Stojąca tu ponad 80 lat temu synagoga, była drugą w tym miejscu. Synagoga została podpalona przez Niemców nocą z 24 na 25 grudnia 1939 roku.
12. Hazomir - ul. Józefa Piłsudskiego 61 (budynek oryginalny)
Hazomir, a inaczej Żydowskie Towarzystwo Literacko-Muzyczne, mieściło się w tym budynku dawniej przy ulicy Warszawskiej (obecnie jest to ulica Piłsudskiego). Była to jedna z najważniejszych instytucji kulturalnych w mieście. Posiadała ogromny księgozbiór liczący ok. 20 tys. książek wydanych w językach jidysz, hebrajskim, polskim, rosyjskim, niemieckim i francuskim.
13. Dom - ul. Szkolna 27 (budynek oryginalny)
To ostatni dom w mieście, gdzie znajduje się tabliczka z nazwiskiem byłego właściciela - L. Grynberga. Jeszcze parę lat temu było ich więcej, m. in. przy ul. Świrskiego 19, Kochanowskiego 3 i Pułaskiego 33.
14. Cmentarz żydowski przy ul. Szkolnej
Jest to jedyny zachowany do dziś cmentarz żydowski w Siedlcach. Do dziś na jego terenie o powierzchni trzech hektarów zachowało się kilkaset nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1855 roku. Podczas II wojny światowej na cmentarzu Niemcy dokonywali egzekucji Żydów. Zwłoki ofiar palono.
15. Szpital - ul. Armii Krajowej 9 (budynek nie zachował się)
Szpital żydowski w Siedlcach, znajdujący się dawniej przy ul. Zawadzkiego 9, został zbudowany pod koniec XIX wieku, na miejscu istniejącego już wcześniej drewnianego szpitala. Oficjalnie uruchomiono go w latach 90. XIX wieku.
Obecnie w jego miejscu znajdują się 2 bloki mieszkalne. Po szpitalu nie pozostał ani jeden ślad.
16. Dom i byłe atelier Adolfa Huberta Gancwola Ganiewskiego - ul. Henryka Sienkiewicza 33 (budynek oryginalny)
Adolf Hubert Gancwol- Ganiewski był społecznikiem i fotografem siedleckim. W czasie II wojny światowej 1 kwietnia 1942 został przesiedlony do getta, gdzie mieszkał u znanego dentysty Gelbfisza. 22 sierpnia 1942 wywieziono go do Treblinki, gdzie został zamordowany.
Nasz wyczerpujący fizycznie, ale bogaty historycznie spacer zakończyliśmy degustacją lodów. Z prawdziwa przyjemnością rozkoszowaliśmy się słodkim „co nieco”. Zmęczeni, ale pełni pozytywnych wrażeń wróciliśmy do naszej szkoły. Nie przypuszczaliśmy, że siedleckie uliczki skrywają tyle tajemnic...
Zachęcamy osoby, które nie towarzyszyły nam podczas wycieczki do indywidualnego odwiedzenia zaprezentowanych wyżej miejsc. Naprawdę warto...
Anna Andrzejczuk, Agata Borkowska, Anna Perczyńska, Alicja Wysokińska
Poniżej fotorelacja z naszej wycieczki.